Canlı aşılar nasıl etki ediyor ve ne işe yarıyor?

Canlı aşılar, zayıflatılmış (attenüe) ancak hala canlı olan mikroorganizmaları (virüs veya bakteri) içeren aşılardır. Bu mikroorganizmalar, laboratuvar koşullarında zayıflatılarak hastalık yapma yetenekleri büyük ölçüde azaltılır, ancak bağışıklık sistemini uyaracak kadar aktif kalırlar. Örnek olarak kızamık, kabakulak, kızamıkçık (MMR) aşısı ve suçiçeği aşısı verilebilir. Genellikle tek doz veya birkaç doz şeklinde uygulanırlar ve uzun süreli bağışıklık sağlama eğilimindedirler. Ancak, bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde dikkatli kullanılmaları gerekir, çünkü nadiren de olsa hastalığa neden olabilirler.

Canlı aşılar, vücuda enjekte edildiğinde, zayıflatılmış mikroorganizmalar hücrelere girerek çoğalmaya başlar. Bu süreç, doğal bir enfeksiyonu taklit eder, ancak hastalık belirtileri genellikle hafif veya hiç görülmez. Bağışıklık sistemi, bu mikroorganizmaları "istilacı" olarak tanır ve aşağıdaki adımlarla yanıt verir:

• Antijen sunumu: Aşıdaki mikroorganizmalar, bağışıklık hücreleri (örneğin, makrofajlar) tarafından yakalanır ve antijenler olarak işlenir.
• Hücresel ve humoral yanıt: T lenfositleri, enfekte hücreleri hedef alarak hücresel bağışıklığı tetikler, B lenfositleri ise antikor üreterek humoral bağışıklığı başlatır.
• Bellek oluşumu: Bu süreç, bağışıklık sisteminin gelecekteki gerçek enfeksiyonlara hızlı ve etkili bir şekilde yanıt vermesini sağlayan bellek hücrelerinin oluşumuna yol açar.

Bu mekanizma, aşının uzun süreli koruma sağlamasının temelini oluşturur, çünkü bağışıklık sistemi "pratik yapmış" olur.

Canlı aşılar, bulaşıcı hastalıkları önlemede kritik bir rol oynar. İşlevleri şunları içerir:

• Hastalıkları önleme: Kızamık, kızamıkçık ve suçiçeği gibi ciddi hastalıklara karşı yüksek düzeyde koruma sağlarlar. Örneğin, MMR aşısı, bu hastalıkların yayılmasını büyük ölçüde azaltmıştır.
• Toplumsal bağışıklık: Yaygın aşılama, toplumda bağışıklık kazanmış bireylerin oranını artırarak, hastalığın yayılmasını engeller ve savunmasız grupları korur.
• Uzun süreli koruma: Tek doz veya birkaç dozla ömür boyu bağışıklık sağlayabilirler, bu da aşı programlarını daha verimli hale getirir.
• Maliyet etkinlik: Hastalık tedavisi ve komplikasyonların önlenmesi sayesinde sağlık sistemlerinde tasarruf sağlarlar.

Ancak, canlı aşıların bazı sınırlamaları vardır; örneğin, soğuk zincir gerektirirler ve bağışıklığı baskılanmış kişilerde kullanılmamalıdır.

Canlı aşılar, zayıflatılmış mikroorganizmalar kullanarak bağışıklık sistemini güçlü ve kalıcı bir şekilde uyarır. Etki mekanizmaları, doğal enfeksiyonu taklit ederek bellek hücreleri oluşturur ve bu sayede hastalıklara karşı uzun süreli koruma sağlar. İşlevleri arasında bireysel ve toplumsal sağlığın iyileştirilmesi yer alır, ancak uygun hasta seçimi ve saklama koşullarına dikkat edilmesi önemlidir. Genel olarak, canlı aşılar, halk sağlığı açısından vazgeçilmez araçlardır ve salgınları kontrol altına almada etkilidirler.