Göz aşısı ne zaman uygulanır, nasıl yapılır detayları neler?

Göz aşısı, bitki üretiminde yaygın olarak kullanılan bir aşılama yöntemidir. Genellikle meyve ağaçları, süs bitkileri ve bazı sebzelerde uygulanır. Bu yöntemde, bir bitkiden alınan tek bir göz (tomurcuk), başka bir bitkinin gövdesine veya dalına yerleştirilerek kaynaşmaları sağlanır. Amaç, üstün özelliklere sahip bir çeşidin çoğaltılması veya bitkilerin hastalıklara dayanıklılığını artırmaktır. Göz aşısı, diğer aşılama yöntemlerine göre daha az doku kaybı ile yapılabilir ve başarı oranı yüksektir.

Göz aşısının zamanı, iklim koşullarına ve bitki türüne bağlı olarak değişir. Genellikle iki ana dönemde yapılır:

• Sürgün Göz Aşısı (İlkbahar veya Yaz Aşısı): Bu, en yaygın uygulanan türdür. İlkbahar sonu ile yaz başında, bitkilerin aktif büyüme döneminde yapılır. Genellikle Nisan-Haziran aylarını kapsar. Bu dönemde, aşı gözleri olgunlaşmış ve kabuk kolayca ayrılabilir durumdadır. Hava sıcaklığının 15-25°C arasında olduğu, yağmursuz ve nemli günler tercih edilir. Sürgün göz aşısı, hızlı kaynaşma sağlar ve aynı yıl içinde sürgün verebilir.
• Durgun Göz Aşısı (Sonbahar Aşısı): Bu yöntem, sonbahar aylarında, genellikle Ağustos-Eylül döneminde uygulanır. Aşı gözleri, bitkinin büyümesi yavaşladığında alınır ve anaç üzerine yerleştirilir. Göz, kış boyunca durgun kalır ve ilkbaharda sürmeye başlar. Soğuk iklimlerde tercih edilir, çünkü aşı soğuktan zarar görmez ve ilkbaharda erken gelişim sağlar. Durgun göz aşısı, özellikle elma, armut ve şeftali gibi meyve ağaçlarında yaygındır.

Genel olarak, göz aşısı için en uygun zaman, bitkinin kabuk verme dönemidir (kabuk odun kısmından kolayca ayrıldığında). Aşırı sıcak, soğuk veya kurak koşullardan kaçınılmalıdır.

Göz aşısı yapmak için dikkatli ve steril bir yaklaşım gereklidir. İşte temel adımlar:

• Malzeme Hazırlığı: Önce gerekli malzemeleri toplayın: keskin bir aşı bıçağı veya bistüri, aşı bağı (rafya, lastik bant veya özel aşı bandı), temiz bir bez ve dezenfektan (örneğin, alkol). Aletleri dezenfekte ederek hastalık bulaşma riskini azaltın.
• Anaç ve Kalem Seçimi: Anaç (aşının yapılacağı bitki) sağlıklı, genç ve 1-2 yaşında olmalıdır. Kalem (aşı gözünün alınacağı bitki) ise, istenen özelliklere sahip, hastalıksız ve olgun bir sürgünden seçilir. Kalem üzerindeki gözler dolgun ve canlı olmalıdır.
• Gözün Alınması: Kalem üzerinden bir göz kesilerek alınır. Bunun için, aşı bıçağı ile gözün 1-2 cm üstünden başlayarak, hafifçe odun dokusunu da içerecek şekilde, yaklaşık 2-3 cm uzunluğunda bir kabuk parçası kesilir. Göz, bu kabuk parçasının ortasında bulunur ve zarar görmeden çıkarılır. Gözü tutarken, elle temas etmekten kaçının.
• Anaç Üzerinde Kesik Açma: Anaç bitkinin gövdesinde veya dalında, topraktan 10-20 cm yükseklikte, "T" şeklinde bir kesik açılır. Kesik, kabuğu keserek odun dokusuna zarar vermeden yapılmalıdır. Önce yatay bir çizgi (1-2 cm), sonra dikey bir çizgi (2-3 cm) çizilir ve kabuk hafifçe kaldırılır.
• Gözün Yerleştirilmesi: Alınan göz, anaçtaki "T" kesiğine, odun kısmı dışarı bakacak şekilde yerleştirilir. Gözün üst kısmı, yatay kesiğin hizasında olmalı ve kabuk tamamen kapatılmalıdır. Gözün etrafında boşluk kalmamasına dikkat edin.
• Bağlama İşlemi: Aşı bağı ile gözün yerleştirildiği bölge sıkıca sarılır. Bağlama, gözün dışarıda kalacak şekilde yapılmalıdır; aksi takdirde göz hava alamaz ve ölür. Bağ, aşırı sıkmadan, kaymayı önleyecek kadar sıkı olmalıdır.
• Sonrasında Bakım: Aşıdan sonra, anaç bitkiyi düzenli sulayın ve gübreleyin. Yaklaşık 2-4 hafta sonra, bağ gevşetilir veya çıkarılır. Göz canlı ve yeşil kalıyorsa, aşı başarılı demektir. İlkbaharda, aşı üstündeki kısımlar kesilerek gözün büyümesi teşvik edilir.

Göz aşısında başarıyı artırmak için şu noktalara özen gösterin:

• Zamanlama Çok Önemlidir: Aşırı sıcak veya soğukta aşı yapmayın; ideal sıcaklık 15-25°C'dir. Yağmurlu günlerden kaçının, çünkü nem mantar hastalıklarına yol açabilir.
• Hijyen ve Keskin Aletler: Aşı bıçağı keskin olmalı ve her kullanımdan önce dezenfekte edilmelidir. Bu, kesiğin temiz olmasını ve enfeksiyon riskini azaltır.
• Uyumluluk: Anaç ve kalem bitkileri aynı familyadan veya uyumlu türlerden seçilmelidir. Örneğin, elma ağacına armut gözü aşılanabilir, ancak farklı familyalar arasında aşı yapmak başarısız olabilir.
• Göz Seçimi: Gözler, orta kısımdaki olgun sürgünlerden alınmalıdır; uç veya dip kısımlardaki gözler zayıf olabilir. Gözün canlılığını kontrol edin (yeşil ve dolgun olmalı).
• Sonrasında İzleme: Aşıdan sonra bitkiyi stres faktörlerinden (aşırı güneş, rüzgar) koruyun. Başarısız aşı durumunda, zaman kaybetmeden tekrar deneyin.

Göz aşısı, bahçıvanlar ve çiftçiler için ekonomik ve etkili bir yöntemdir; doğru uygulandığında, yüksek verimli bitkiler elde etmenizi sağlar. Pratik yaparak becerinizi geliştirebilirsiniz.